خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است. تفکر عبارت است از فرایند باز آرایی با تغییر اطلاعات و نمادهای کسب شده ی موجود در حافظه ی دراز مدت و خلاقیت زاییده تفکر است. خلاقیت نوعی ابتکار عمل در انجام کارها که به بهینهترین شکل ممکن، یک مشکل را حل کنیم. این کارها میتوانند کارهای روتینی باشند که با داشتن خلاقیت سادهتر انجام میشوند یا کارهای جدیدی که برای پیشرفت موضوعی استفاده میشوند. حال میخواهد این موضوع کاری، درسی، هنری یا هر چیز دیگر باشد یا میتواند راهحلی برای حل یک مشکل باشد. بهطورکلی میتوان خلاقیت را یک ابزار کمکی و یک ویژگی برای پیشرفت انسانها دانست. قطعا تعریف دقیقی برای خلاقیت وجود ندارد و این مفهوم مانند کلمات شادی و عشق دارای معانی و تفسیرهای زیادی است؛ بااینحال بسیاری از بزرگان علم سعی کردهاند تا از دیدگاه خودشان تعریفی از آن ارائه دهند. خلاقیت محدود به سن نیست و بیشتر نوع نگرش و نوع تفکر فرد به آن شکل میدهد و در موضوعات متفاوت آن را شکوفا میسازد. راههای مختلفی برای بهبود و پرورش خلاقیت در افراد وجود دارد، که هر کسی میتواند به کمک این راهها خلاقیتهای خود را در زمینههای مختلف شناسایی کند. اگر شما یک هنرمند خوب، نویسنده، عکاس یا موزیسین عالی هستید، حتما در دورهای از زندگی از نظر دیگران یک فرد خلاق بودهاید. اگر ایدهای جدید را در کسب و کار کوچک خود عملی کردید و در آن موفق بودید، حتما از بخشی از خلاقیت خود استفاده کردهاید؛ یا اگر توانستهاید قسمتی از موضوع درسی را برای معلم یا استاد خود به روش جدید و ارزشمندی تفسیر کنید، پس قطعا از بخشی از خلاقیت خود استفاده کردهاید. اینها نمونهای از انواع خلاقیت هستند و ایدههای خلاقانه میتوانند در بسیاری از شغلها، آثار، موقعیتها و سرگرمیها ظاهر شوند. یکی از مهمترین موضوعات در زمینه خلاقیت، رشد و پرورش خلاقیت است. پرورش خلاقیت به شما کمک میکند تا بسیاری از مشکلات با موضوعات مختلف را با حداقل زمان و هزینه برطرف کنید. در این مقاله قصد داریم که ابتدا تعاریف مختلف خلاقیت را بیان کنیم تا بتوانیم درک صحیح و جامعی از آن داشته باشیم؛ سپس در ادامه به تشریح و توضیح انواع خلاقیت میپردازیم. در پایان نیز راهکارهایی را برای بهبود و پرورش خلاقیت بیان میکنیم تا افراد بتوانند خلاقیتهای خود را شناسایی کنند و آنها را شکوفا سازند. سرفصلهای عنوانشده در این مقاله عبارت است از: تعریف خلاقیت انواع خلاقیت چند روش برای بهبود و پرورش خلاقیت پرورش خلاقیت در نوجوانان تعریف خلاقیت
خلاقیت دارای تعاریف متعدد و گوناگونی است؛ اما برخی از آنها تعریف دقیقی از خلاقیت ارائه نمیدهند. شاید بهتر است بگوییم که هرکدام از تعریفها به توصیف بخشی از مفهوم خلاقیت پرداختهاند یا شیوه شکوفایی آن را توضیح دادهاند. تعریف خلاقیت بهصورت ساده عبارت است از تبدیل ایده، تخیل و رویا به واقعیت. زمانی که خلاق هستید میتوانید بین چیزهایی که بهطور معمول با یکدیگر مرتبط نیستند ارتباط برقرار کنید و حتی میتوانید الگوهای پنهان در انواع موضوعات را درک و مشاهده کنید و با توجه به آنها ایدههای جدید ارائه دهید. نویسنده کتاب «خلاقیت: روانشناسی کشف و اختراع» بهخوبی مفهوم کلمه خلاقیت را بیان کرده است. او خلاقیت را منبع اصلی زندگی انسانها میداند و بسیاری از موارد مهم، جالب و انسانی را جزء نتایج خلاقیت به شمار میآورد. او بر این باور است که وقتی فرد در حال انجام یک کار خلاقانه است و تمام ذهن خود را مشغول آن موضوع میکند، دیگر به شرایط جسمی خود توجهی ندارد. بهعنوانمثال فردی که در حال نوشتن متن موسیقی است و تمام ذهن خود را درگیر نوشتن نتهای موسیقی میکند، دیگر متوجه خستگی بدن یا گرسنگی نمیشود. تعریف دیگر خلاقیت، عبارت است از متصل کردن چیزهای مختلف به یکدیگر. اگر از افرادی که خلاق هستند در مورد یکی از کارهایشان بپرسید که چطور این کار خلاقانه را انجام دادهاند، ممکن است با کمی مکث به شما پاسخ دهند؛ زیرا اغلب افراد در کارهای خلاقانه کار خاصی انجام نمیدهند، بلکه با دقت و ظرافت بیشتری به موضوعات اطراف خود مینگرند و بهخوبی بین آنها ارتباط برقرار میکنند. داشتن تجربههای مختلف و نوع نگاه متفاوت به موضوعات، میتواند در انجام کارهای خلاقانه بسیار موثر باشد. موریس سنداک، نویسنده آمریکایی، در نامهای به سردبیر خود اورسلا نوردستروم نوشت: «دانش و معلومات افراد باعث میشود آنها شوق زیادی برای انجام کارهای خلاقانه داشته باشند»؛ اما نوردستروم در جواب او گفت: «هنرمندی خلاق است که بتواند با وجود همه بینظمیها، نظم را به وجود آورد.» سوالی که مطرح میشود این است که آیا خلاقیت قابل یادگیری است یا بهصورت ذاتی در افراد وجود دارد؟ اجازه دهید تا با یک مثال عامیانه این موضوع را توضیح دهیم. اکثر افراد در کودکی به کلاسهای گوناگون فرستاده میشوند، تا استعداد و خلاقیتهای خود را بشناسند؛ اما وقتیکه بزرگتر میشوند مسیر زندگی و آموزشهای مختلف به آنها یاد میدهد که در مسیر مستقیم گام بردارند و در یک چارچوب مشخص فعالیت کنند. همین امر باعث میشود تا فرصتهای خلاقیت در فرد از بین رود. پس میتوان اینطور بیان کرد که، همه افراد بهصورت طبیعی دارای خلاقیت هستند؛ فقط باید این خلاقیت را پرورش دهند، تا بتوانند از آن در موضوعات مختلف استفاده کنند. خلاقیت بهصورت ساده عبارت است از تبدیل ایده، تخیل و رویا به واقعیت. فرد خلاق میتواند بین چیزهایی که بهطور معمول با یکدیگر مرتبط نیستند، ارتباط برقرار کند؛ حتی میتواند الگوهای پنهان در انواع موضوعات را درک کند و با توجه به آنها ایدههای جدید ارائه دهد.
قطعا همه افراد در همه موضوعات نمیتوانند خلاق باشند و هر فردی با توجه به استعداد خود میتواند در یک زمینه مشخص، خلاقیت بیشتری داشته باشد. بهطور مثال بتهوون و استیو جابز، هر دو جزء انسانهای خلاق بهحساب میآیند، اما نوع خلاقیت آنها با یکدیگر متفاوت است. بتهوون بهقدری خلاق بود که حتی بعد از ناشنوایی آهنگسازی میکرد و استیو جابز نیز تا آخرین لحظه عمر خود درصدد ایجاد نوآوری در محصولات خود بود. برای اینکه بتوان خلاقیت افراد را در زمینه خاص تشخیص داد، میتوان از «نمودار خلاقیت دیتریش» استفاده کرد. دیتریش در این نمودار انواع خلاقیت در افراد را مرتبط با چهار حالت پردازشی مغز میداند. اولین نوع از انواع خلاقیت، خلاقیتهایی هستند که مبتنی بر کنکاش و تفکر هستند و نیاز به شناخت کامل از موضوع دارند. این نوع خلاقیت هدفمند است و فرد از نتیجه خلاقیت آگاه است. در حقیقت در این خلاقیت، افراد هدف خود را میشناسند و بر اساس هدفی که دارند در مورد موضوع کنکاش میکنند و آن قدر آزمایشات خود را تکرار میکنند تا به هدف خود برسند. توماس ادیسون یکی از افرادی است که در این دسته قرار میگیرد. دسته دوم افرادی هستند که خلاقیت آنها بهصورت خودبهخود ایجاد میشود، اما نسبت به موضوعی که در آن خلاق هستند آگاهی و شناخت دارند. نیوتن و داستان افتادن سیب، یک نمونه از این نوع خلاقیت است. دسته سوم افرادی هستند که خلاقیت آنها ریشه احساسی دارد و این خلاقیت بهصورت خودجوش به وجود میآید. اغلب هنرمندان و موزیسینها در این گروه قرار میگیرند و خلاقیت آنها بهصورت خودبهخودی و احساسی به وجود میآید. دسته چهارم افرادی هستند که خلاقیت در آنها ریشه احساسی دارد ولی درعینحال نسبت به ایجاد آن خلاقیت آگاه هستند و با کنکاش به دنبال ایجاد یک نوآوری هستند.
۷ روش فوقالعاده برای بهبود و پرورش خلاقیت
خلاقیت به خاطر داشته باشید که خلاقیت شبیه به ماهیچه دست یا پا است و برای آنکه همیشه آماده باشد باید مدام تمرین کند و به چالش کشیده شود. به همین دلیل افراد برای بهبود و پرورش خلاقیت باید از روشهای زیر برای تقویت آن استفاده کنند. گام اول: یادگیری از طریق همکاری و کنجکاوی، شما را به سمت خلاقیت هدایت میکند. زمانی که در مورد موضوعی تحقیق میکنید و با کارشناسان آن حوزه صحبت میکنید، احتمال بروز خلاقیت و ایدههای نو افزایش پیدا میکند. درواقع وقتی مغز ورودیهای جدید را دریافت میکند، میتواند آنها را با موارد قبلی مرتبط سازد تا در نهایت، خلاقیت ایجاد شود. گام دوم: انجام دادن کارهای موردعلاقه سبب بروز خلاقیت و بهبود آن میشود. انجام کارهای موردعلاقه سبب میشود تا افراد از کار خود احساس رضایت داشته باشند و از آن خسته نشوند. وقتی مغز به مدت طولانی یا بهصورت متداول درگیر یک موضوع شود، میتواند تمام جزئیات آن را بررسی کند و در آن موضوع خلاق شود. انجام کارهای موردعلاقه، باعث پرورش خلاقیت در آن موضوعات میشوند. کنجکاوی برای حل مسائل به ما ایده میدهد تا خلاقانهتر فکر کنیم. در حقیقت کنجکاوی شکاف بین چیزی است که میدانیم و دوست داریم بدانیم. کنجکاوی احساس تجربه چیزهایی است که ما نمیدانیم و این احساس مسیر رسیدن به موفقیت را به ما نشان میدهد. اگر دقت بیشتری به مسائل اطراف خود داشته باشید، احساس کنجکاوی بیشتری نسبت به مسائل پیرامون خود خواهید داشت. گام سوم: بهتر است همه ایدههای خود را بدون ترس و دلهره یادداشت کنید؛ نوشتن باعث میشود استرس شما کمتر شود و خلاقیت بیشتری داشته باشید. سعی کنید از موضوعات مختلف الهام بگیرید. اگر به دنبال این هستید تا در یک موضوع خاص یک کار خلاقانه انجام دهید، سعی کنید موضوعات، کارها و صنایع دیگر را بررسی کنید و از کارهای نامربوط به موضوع اصلی، ایده بگیرید. ایده گرفتن از موضوعات نامرتبط، روشی برای بهبود و پرورش خلاقیت است. گام چهارم: همانطور که پیشتر گفته شد، برخی از ایدهها خودبهخود به وجود میآیند. زمانی که درگیر یک موضوع هستید، میتوانید با استراحت دادن ذهن خود به بهبود خلاقیت کمک کنید. شاید کمی عجیب به نظر برسد؛ اما بسیاری از ایدهها در زمان رانندگی، خواب، پیادهروی یا تماشای تلویزیون به ذهن میآیند. ذهن خسته هرگز خلاق نیست و استراحت ذهن جزء موارد اصلی در پرورش خلاقیت است. گام پنجم: طبق تحقیقاتی که در دانشگاه استنفورد انجام گرفت، مشخص شد که پیادهروی تفکر خلاق را بهبود میبخشد. در این مطالعه مشخص شد افرادی که بهصورت منظم پیادهروی میکنند، خلاقتر و جذابتر هستند. بنیانگذار توییتر، مدیرعامل فیسبوک، مدیرعامل لینکدین بهصورت منظم پیادهروی میکنند. گام ششم : استفاده از تکنیکهای مختلف، برای پرورش خلاقیت موثر است. تکنیک شش کلاه تفکر، تکنیک تفکر جانبی و طوفان فکری از جمله تکنیکهایی هستند که میتوانند در بهبود خلاقیت کمککننده باشند. در روش طوفان فکری افراد به تولید ایدههایی تشویق میشوند که شاید در ابتدا احمقانه به نظر برسند، اما با کمی تلاش و تفکر میتوانند از این ایدهها به روشهای خلاقانهای دست پیدا کنند. در جلسات طوفان فکری افراد باید راهحلهای جدیدی برای مشکلات پیدا کنند و هیچکس نباید از ایدههای سایر افراد انتقاد کند یا پیشنهادی دهد؛ زیرا قضاوت و تحلیل، مانع ایجاد ایدههای جدید میشود و خلاقیت را از بین میبرد. تکنیک شش کلاه تفکر یکی از بهترین روشها برای پرورش خلاقیت و بالا بردن قدرت تفکر افراد است. انسانها طبق عادت، برای حل مسئلههای مختلف تنها به یک راهحل فکر میکنند؛ اما تکنیک شش کلاه به افراد کمک میکند تا افراد در قالب شش نقش متفاوت به مسائل فکر کنند. شش کلاه با شش رنگ مختلف مشخص میشوند و نماد الگوهای فکری متفاوتی هستند. گام هفتم : بدترین و وحشتناکترین ایدهها را انتخاب کنید. وقتی در موضوعی دچار چالش شدهاید و نمیتوانید راهحل خلاقانهای ارائه کنید، میتوانید از بدترین ایدههای ممکن کمک بگیرید. در میان هر یک از این ایدههای بد، به دنبال بهترین ویژگی هر ایده باشید و آنها را در کنار هم قرار دهید. این کار میتواند ایدههای جدید را برایتان آشکار سازد. یادگیری از طریق همکاری و کنجکاوی، یکی از راه های پرورش خلاقیت است. زمانی که در مورد موضوعی تحقیق میکنید و با کارشناسان آن حوزه صحبت میکنید، احتمال بروز خلاقیت و ایدههای نو افزایش پیدا میکند. پرورش خلاقیت در نوجوانان
پرورش خلاقیت در نوجوانان پرورش خلاقیت در نوجوانان بهطور مستقیم با تقویت ذهن آنها در ارتباط است. برای تقویت ذهن و ایجاد نوآوری و خلاقیت در افراد، میتوان از ۵ راه رشد ذهنی استفاده کرد. اولین راه و در حقیقت اولین چیزی که نوجوان باید با خود بگوید، این است که: «من ارتباطات را میبینم». چالشهایی که امروزه افراد با آن روبهرو هستند بهصورت پیچیده، چندوجهی و درهمآمیخته است و نوجوان باید بداند که پیامد ایدهها و خلاقیتهای او بر یک سیستم کلی تاثیرگذار است. این موضوع سبب میشود تا ذهن او درگیر مسائل مهم شود و درنتیجه رشد ذهنی و خلاقیت بیشتری در نوجوان به وجود آید. نوجوان باید با خود بگوید که من ایدههای جدید را بسط میدهم. نوآوری و خلاقیت، با بسط دادن ایدههای جدید، همکاری و انعطافپذیری میسر میشود. معمولا نوجوانی که در مسائل مختلف خلاقیت داشتند، نسبت به یک جریان و یک طرز فکر سختگیر نبودند و با نگاهی باز به ایدههای جدید مینگریستند. قبول کردن اشتباهات، سومین راه برای رشد ذهنی و پرورش خلاقیت در نوجوانان است. رشد ذهنی و خلاقیت زمانی اتفاق میافتد که افراد اشتباهات خود را قبول کنند و تلاش کنند تا آنها را به بهترین شکل ممکن برطرف سازند. دقیقا در همین زمان که افراد از اشتباهات خود درس میگیرند، نوآوری رخ میدهد. حتی در برخی از سازمانها برای شکست در یک پروژه جریمهای در نظر گرفته نمیشود؛ زیرا افزایش خلاقیت و نوآوری در کارها را جدا از شکست نمیبینند. کمبود خواب یکی از عواملی است که خلاقیت کودکان را به شدت کاهش میدهد. افراد زمانی که خسته باشند نمیتوانند از همه مغز خود برای پیدا کردن ایدههای جدید استفاده کنند. علاوه بر این موارد خستگی باعث کاهش مهارت یادگیری نیز میشود. در این شرایط کودکان نمیتوانند از همه چیزهایی که یاد گرفتهاند استفاده کنند در نتیجه عملکرد خوبی نیز نخواهند داشت. انجام حرکات ورزشی یکی دیگر از راهکارهایی است که خلاقیت کودکان را افزایش میدهد. ورزش کردن باعث کاهش استرس میشود و فرد به راحتی میتواند به همه راهحلها برای حل مسئله فکر کند. نوجوان باید تنوع را در آغوش بگیرد تا بتواند رشد ذهنی داشته باشد. دنیای کوچک ما پر از فرهنگهای متفاوت است و به همین منظور پذیرفتن تنوع و کمک گرفتن از آن میتواند ذهن نوجوان را رشد دهد و نوآوری را در او تقویت کند. نوجوان باید همیشه به یاد داشته باشد که در دنیای انسانی- مجازی زندگی میکند. این دوران نیازمند نوآوریهای مختلف هم در زمینه انسانی و هم در زمینه فضای مجازی است. با این دیدگاه، نوجوان میتواند ذهن خود را در زمینههای مختلف فعال کند و رشد ذهنی بیشتری داشته باشد. درمجموع میتوان تعریف خلاقیت را تبدیل ایده، رویا و تخیل به واقعیت دانست. البته در این تبدیل، مرتبط ساختن صحیح یکسری از موارد به یکدیگر بسیار مهم است و در حقیقت پایه اصلی خلاقیت است. خلاقیت انواع مختلف دارد و افراد با توجه به نوع استعداد خود میتوانند در آن حوزه خلاق باشند. خلاقیت هنرمندان و موزیسینها که از نوع احساسی و خود به خودی است، یکی از انواع خلاقیت هاست. راههای زیادی برای پرورش خلاقیت وجود دارد که پیادهروی، استفاده از تکنیک طوفان فکری و استفاده از بدترین ایدهها بخشی از آنها هستند.
